تاریخچه سازمان حج و زیارت:
حج به عنوان يكي از احكام اسلامي كه درشرايط خاص بر مسلمانان واجب مي‌شود پس از ظهور اسلام همچون ساير احكام و واجبات، توسط مسلمانان واجب الحج انجام مي‌شود و معمولاً دولت‌هاي اسلامي سازوكارهايي را جهت انجام هر چه بهتر آن فراهم آورده و مي‌آورند. در كشور ما براساس مطالعات و بررسي‌هاي صورت گرفته و به استناد مدارك جمع‌آوري شده و موجود كه مربوط به دهه 1320 به بعد مي‌باشد اداره امور حج و زيارت زير نظر وزارت كشور بوده كه براساس آن كميسيون‌هايي به‌طور موقت در فرمانداري‌ها تشكيل و نسبت به صدور پروانه و گواهينامه اقداماتي را انجام مي‌دادند .
در تاريخ 31/03/1333 بنا به پيشنهاد وزارت امور خارجه، آيين‌نامه امور حج، به شماره 764 در 9 ماده و دو قسمت به تصويب هيأت وزيران رسيد. بعد از آن در تاريخ 04/12/1338 بنا به پيشنهاد وزارت امور خارجه روال جديدي بر آيين‌نامه و مقررات مربوط به امور حج توسط هيأت وزيران در دو فصل و 18 ماده به تصويب رسيد. كه براساس آن كميسيون‌ها كار موقت خود را در تاريخي معين زيرنظر استانداران و فرمانداران شروع و پايان مي‌دادند .
بنا به پيشنهاد وزارت كشور، در تاريخ 23/08/1343 هيأت وزيران، آيين‌نامه تشكيل كميسيون دائمي حج را در 9 ماده و 5 تبصره كه محل آن در وزارت كشور بود تصويب نمود. كه اين تصويب نامه، در تاريخ 19/05/1345 مجدداً اصلاح و آيين‌نامه راهنمايان حج به آن اضافه گرديد. كه براساس آن امور اداري و مالي حج با تشكيل دفتري به نام كميسيون دائمي حج و زيارت كشور به صورت متمركز انجام مي‌گرفت، اما در جايگاه تشكيلاتي آن وزارتخانه جايگاهي براي اين امر ديده نشده بود .
طبق مصوبه فوق در ماده يك، رييس كميسيون را وزير كشور تعيين مي‌كند و در ماده 2 ، تبصره 2 و ماده 4 رييس اداره سياسي به عنوان دبيركميسيون دائمي حج معرفي شده است. اعضا كميسيون عبارت بودند از: يكي از معاونين وزير كشور، يك قاضي ديوان‌عالي كشور، يك مقام عالي رتبه وزارت بهداري با تعيين وزير بهداري، يك معتمد به انتخاب نخست‌وزير، يك بازرگان آشنا به امور حج با معرفي اتاق بازرگاني به‌دنبال اصلاح ساختار وزارت كشور در سال 1350 اين جايگاه در زير مجموعه معاون امور سياسي و در شاخه تابعه آن يعني اداره كل سياسي، به نام دبيرخانه امور حج گنجانده شده است. در تاريخ 02/03/1351 بنا به پيشنهاد سازمان اوقاف و امور خيريه، تصويب نامه شوراي عالي حج به تصويب هيأت وزيران رسيد كه در آن تصريح شد كليه امور حج از وزارت كشور گرفته و به سازمان اوقاف واگذار گردد كه در سا ختار تشكيلاتي، سازمان اوقاف وابسته به نخست‌وزيري و اداره امور حج را زير مجموعه معاونت خدمات ديني قرار دادند .
اين وضعيت تا سال 1358 ادامه يافت و در اين سال لايحه قانوني تشكيل سازمان حج و زيارت وابسته به وزارت ارشاد ملي و انتزاع كليه امور آن از سازمان اوقاف در تاريخ 18/10/1358 به شماره 1180/ذ به تصويب شوراي انقلاب جمهوري اسلامي ايران رسيد كه در حقيقت مجوز قانوني تشكيل سازمان حج و زيارت بعد از انقلاب بوده است .
در پي مصوبه فوق شوراي انقلاب جمهوري اسلامي ايران بنا به پيشنهاد وزارت ارشاد ملي و در اجراي ماده 3 لايحه قانوني تشكيل سازمان حج و زيارت، آيين‌نامه نحوه انتخاب و حدود وظايف و اختيارات و اركان اصلي سازمان حج را درتاريخ 17/02/1359 تصويب نمود كه به مثابه اساسنامه تلقي مي‌شود .
در تاريخ 14/03/1359 ساختار تشكيلاتي سازمان حج براساس آيين‌نامه فوق تهيه و به همراه مجموعه اهداف، وظايف و پست‌هاي سازمان به امضاء وزير ارشاد ملي و دبيركل سازمان امور اداري و استخدامي وقت رسانده، شد. در بهمن ماه سال 61 ساختار سازمان مورد بازنگري و تجديد نظر قرار گرفت .
سازمان حج و زيارت تا سال 1363 داراي فعاليت‌هاي مستقل و تابع وزارت ارشاد ملي بود. در اين سال مجلس شوراي اسامي در جلسه مورخ 2/10/ 1363 قانون تشكيلات و اختيارات سازمان حج و اوقاف و امور خيريه را كه به تأييد شوراي نگهبان نيز رسيده بود طي نامه‌اي در مورخ 09/10/1363 به رياست جمهور محترم وقت اعلام نمود. اين قانون در 18 ماده و 17 تبصره مجدداً فعاليت‌هاي سازمان حج و اوقاف را با هم ادغام و طي قانون فوق‌الذكر ابلاغ كردند. سپس در آبان‌ماه سال 1364 و مردادماه 1365 ساختار تشكيلاتي سازمان حج و اوقاف و امور خيريه مورد تجديد نظر و اصلاح قرار گرفت كه مجموعه وظايف و پست‌هاي سازماني در دو نوبت در فروردين ماه سال 66 براي حوزه مركزي و در آبان ماه براي واحد‌هاي استان و شهرستان ابلاغ شد .
در سال 1370 در اجراي اوامر مقام معظم رهبري در خصوص كيفيت اداره امور حج و زيارت، شوراي عالي اداري در بيستمين جلسه خود طي مصوبه شماره 462/د/ش مورخ 15/08/1370 سازمان حج و زيارت را سازماني مستقل و جدا از اوقاف شناخت كه زير نظر وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي اداره مي‌گردد. تصويب‌نامه و مجموعه وظايف و پست‌هاي سازماني مستقل بنا به پيشنهاد، پس از بحث و بررسي طي ابلاغيه ارديبهشت ماه سال 1371 به تصويب رسيد .
در سال 1375 با توجه به سياست‌هاي دولت محترم مبتني بر واگذاري امور به بخش خصوصي و كاهش تصدي‌هاي دولتي، تشكيلات جديد سازمان حج و زيارت با كاهش تعداد پست‌ها به تصويب سازمان امور اداري و استخدامي رسيد كه در مرداد ماه سال 1376 ابلاغ شد .
در نهايت در تاريخ 24/03/1384 شوراي عالي اداري در تصويب‌نامه شماره 127 خود شرح وظايف سازمان حج و زيارت را تصويب نمود كه به استناد آن سازمان حج و زيارت يك سازمان مستقل زيرنظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با توجه به لايحه قانوني تشكيل سازمان حج و زيارت مصوب 1358 شوراي انقلاب به تصويب رسيد .